Personeelstekort heeft met het vertrouwen te maken, en niet met geld (deel 1)

In zowel het nieuws als televisieprogramma's komt het thema personeelstekort in de zorg of het onderwijs regelmatig aan bod. Naast de vergrijzing die personeelstekorten veroorzaakt, zijn er tal van redenen waarom veel mensen ervoor kiezen om bijvoorbeeld de zorgsector te verlaten. Deze ontwikkeling roept de vraag op: hoe is dit ontstaan? In Aziatische culturen, zoals in Hong Kong, wordt werken in het onderwijs, de zorg en bij de politie hoog gewaardeerd. Dit soort beroepen symboliseert immers de waardigheid van een individu, daar ze een diepgaande toewijding aan het welzijn van anderen vereisen. Advocaten en artsen genieten uiteraard ook aanzien, maar worden helaas ook geassocieerd met hoge inkomens en materialisme, wat eigenbelang met zich meebrengt.

In vele Aziatische samenlevingen wordt het uitoefenen van een publiek beroep gezien als prestigieus. Mensen worden bewonderd wanneer ze politieagent, brandweerman, docent of verpleegkundige zijn, omdat integriteit en een dienstbare instelling hiermee worden geassocieerd. Deugdzame eigenschappen wekken respect op en bepalen in hoeverre je als betrouwbaar wordt beschouwd door anderen. In dergelijke sectoren wordt zelden in zwart-wit termen gedacht, vooral niet op hogere posities; omdat deze beroepen direct te maken hebben met de mensen in samenleving. Hierdoor onderscheiden deze professionals zich van de gewone burgers.

Bovendien is promotie in deze sectoren gebaseerd op daadwerkelijke prestaties die zowel de organisatie als de burgers ten goede komen. Integriteit speelt een cruciale rol in de maatschappelijke normen en waarden, wat de aandacht van zowel media als burgers trekt. Een enkele misstap kan je reputatie beschadigen en invloed hebben op je carrière en zelfs de rest van je leven. Deze strenge ethische standaarden gelden ook voor bedrijven en overheidsinstanties. In China begrijpen mensen maar al te goed hoe belangrijk betrouwbaarheid en het vertrouwen van anderen zijn, waarbij deze waarden vaak belangrijker zijn dan een getekend contract. De zakenlieden die handel willen drijven in China worden vast al daarmee geconfronteerd.

In tegenstelling tot Aziatische culturen, begrijpt het Westen vaak niet volledig wat 'vertrouwen' inhoudt. Dagelijks schenden we het vertrouwen van anderen door afspraken niet na te komen, anderen te kwetsen of slecht te behandelen, niet in staat zijn problemen op te lossen ondanks verantwoordelijkheid, ons werk kwalitatief slecht uit te voeren, en gedrag te tonen dat afwijkt van wat we zeggen. We zijn ons er niet altijd van bewust dat anderen nauwlettend observeren en hun bedenkingen hebben over ons als individu en onze organisatie. Om te kunnen omgaan met mensen die het belang van vertrouwen niet erkennen, passen we ons vaak aan. Dit doen we door onze emoties uit te schakelen en onze hoofden in het zand te steken. Zolang we niet emotioneel geraakt worden, lijkt het thema 'vertrouwen' geen probleem. We kiezen vaak de gemakkelijkste weg en vermijden pijn en conflicten. Voor het geval dat het toch mis kan gaan, leggen we de gemaakte afspraken vast in een contract en dwingen we naleving eventueel af via gerechtelijke procedures.

Door ons overmatig te richten op rationaliteit heeft dit ook gevolgen voor de maatschappelijke ontwikkelingen. We weten vaak niet meer hoe we op een normale manier met mensen moeten omgaan. We proberen voornamelijk te functioneren op basis van ons verstand omdat dit zo hoort. Hierdoor ontwikkelen we een onverschillige houding ten opzichte van anderen, ook in werksituatie. Af en toe houden we dit niet vol en krijgen we emotionele uitbarstingen, burn-out of andere psychische klachten. Het personeel in publieke beroepen wordt vaker geconfronteerd met agressie, wat een van de redenen is waarom bijvoorbeeld werken in de zorg niet langer aantrekkelijk is. Werkomstandigheden en salarissen zijn vaak niet de belangrijkste reden om te stoppen in de zorg. Publieke beroepen in andere landen hebben namelijk vergelijkbare uitdagingen. Het verschil is dat we ons hart niet meer durven te volgen omdat anderen onze gevoelens niet begrijpen en respecteren. Dit wordt weerspiegeld in hun gedrag naar ons toe. Als reactie sluiten we ons hart af ter zelfbescherming. Dit beïnvloedt de motivatie om problemen op te lossen voor onze medemensen, en de samenleving.

In een collectieve cultuur worden dienstverlenende of publieke beroepen meer gewaardeerd dan in een individualistische cultuur, waar het vaak draait om het eigen belang. In Nederland waarderen we anderen niet snel vanwege het beroep dat ze uitoefenen of omdat ze zich inzetten voor de samenleving. Hier kijken we eerder naar het automerk dat iemand rijdt, het aantal woningen dat iemand bezit, de positie of de hoeveelheid invloed of macht iemand heeft. Persoonlijk succes en materiële winst staan centraal in een door economie gedreven land. De problemen met de jeugd en jeugdcriminaliteit zijn het resultaat van deze cultuur. De jeugd leert hier wat ze met minimale inspanning maximale materiële voordelen voor zichzelf moeten behalen. Jeugddelicten vinden steeds op jongere leeftijd plaats. Dit is de prijs die een samenleving betaalt voor welvaart.

Tot nu toe heb ik vooral de zachtere aspecten van de samenleving in Hong Kong benadrukt. De harde aspecten worden daar echter zeker niet verwaarloosd. Als een wereldstad met een mix van Chinese en Britse cultuur had de Britse kolonie Hong Kong een razendsnelle ontwikkeling doorgemaakt, van een vissersdorp tot een economisch gedreven havenstad. In combinatie met de oorspronkelijke collectieve cultuur had dit geleid tot een snelle opkomst van georganiseerde misdaad. In Hong Kong zijn er twee dominant aanwezige werelden: de 'bovengrondse' en de 'ondergrondse'. Wat momenteel in het Nederlandse nieuws verschijnt over drugs en explosies, ken ik al van kinds af aan. Ik durf te stellen dat criminelen daar slim en uitstekend georganiseerd zijn tegenwoordig. Ze runnen hun illegale activiteiten op een zakelijke en professionele manier. Ze hebben capabele mensen in dienst en zijn op de hoogte van actuele ontwikkelingen die ze in hun 'business' kunnen toepassen.

>>> Verder lezen 'Personeelstekort heeft met het vertrouwen te maken, en niet met geld' (deel 2)'