In het nieuws las ik dat de VNG, UWV en SVB pleiten voor een hervorming van het stelsel voor bestaanszekerheid, wat me een gemengd gevoel geeft; Vooral wanneer ik denk aan de hervormingen in de jeugdzorg en het pensioenstelsel. Is er enige positieve vooruitgang zichtbaar voor de burgers? Er staat een bezuiniging van 511 miljoen euro op de jeugdzorg gepland, naast de geadviseerde bezuiniging van 17 miljard die door het volgende kabinet moet worden doorgevoerd. Elders las ik dat gemeenten verwachten in 2026 te kampen met een begrotingstekort van 1,1 miljard.
Als leek in de wereld van astronomische bedragen, begrijp ik zelfs dat bezuinigingen noodzakelijk zijn. Echter, voordat bezuinigingen overwogen worden als maatregel om ernstige schulden te voorkomen, zijn er tal van andere stappen die kunnen worden genomen. Hoewel bezuinigingen een traditionele aanpak zijn die Nederland al lange tijd hanteert en die als vanzelfsprekend wordt beschouwd, leven we niet langer in de naoorlogse periode. De wereld is veranderd, de omgeving is veranderd, de aard en omvang van (overheid)instanties, en de samenstelling van de maatschappij zijn ook veranderd.
Voor een individueel huishoudenboekje betekent het voorkomen van schulden bijvoorbeeld (extra) inkomen verwerven, niet te veel aankopen op afbetaling doen, de levensstijl leren aanpassen aan het inkomen, kiezen voor betaalbare winkels of supermarkten, gebruikmaken van beschikbare sociale voorzieningen, het leren beheren van het eigen uitgavepatroon, enzovoort. Het lijkt onwaarschijnlijk dat een persoon nog steeds moet bezuinigen als hij of zij alles heeft geprobeerd binnen deze opties. De onderliggende problemen die ervoor zorgen dat een burger niet optimaal gebruik kan maken van deze mogelijkheden zouden moeten worden aangepakt. Is er bijvoorbeeld sprake van koop- of gokverslaving waardoor het uitgavenpatroon niet onder controle kan worden gehouden? Zijn de beschikbare voorzieningen niet bekend, transparant of toegankelijk genoeg, zodat mensen er geen gebruik van kunnen maken? Hebben uitvoerders of ambtenaren voldoende kennis of vaardigheden om burgers te helpen? Nederland heeft zeker voldoende voorzieningen voor minderbedeelden, maar worden deze voorzieningen effectief en efficiënt georganiseerd? Er zijn ook voldoende betaalbare winkels of supermarkten beschikbaar, maar willen en weten mensen ervoor te kiezen? Hetzelfde geldt voor levensstijl. Het verwerven van (extra) inkomen hangt niet alleen af van de wil van werkzoekenden, maar ook van de bereidheid van werkgevers en de toegankelijkheid van de arbeidsmarkt. Dit laatste zou een cruciale rol moeten spelen in een welvarend land. Als de toegang tot de arbeidsmarkt niet wordt vergemakkelijkt, heeft het individu inderdaad geen andere keuze dan te bezuinigen of in financiële problemen te belanden; wanneer hij alles heeft gedaan waar hij zelf invloed op heeft. Tegelijkertijd kan bezuinigen ook moeilijk zijn voor een individu vanwege de hoge levensstandaard in Nederland, met daarbij hoge vaste lasten die buiten hun eigen invloed liggen.
Dit concept kan worden uitgebreid naar het stelsel voor bestaanszekerheid. Zoals algemeen bekend is, wordt vaak gedacht dat het verhogen van het minimumloon of de lonen de oplossing is. Deze benadering vertraagt alleen maar het oplossen van de echte problemen en vergroot ze zelfs op de lange termijn. De bekende bijwerkingen van het verhogen van lonen hoef ik hier niet opnieuw toe te lichten. Daarnaast hebben we werkgevers nodig om de welvaart van een land te handhaven. Als werkgevers de lasten, inclusief personeelskosten, niet meer kunnen dragen, neemt het aantal werkgevers in Nederland af. Het meest essentiële instrument (het verwerven van inkomen uit arbeid) dat een individuele burger kan gebruiken om financiële problemen te voorkomen, is dan niet beschikbaar. Dit geldt ook wanneer vraag en aanbod op de arbeidsmarkt niet op elkaar aansluiten. Het verminderd aantal werklozen zegt namelijk absoluut niets over het functioneren van de arbeidsmarkt. Krijgen werkenden bijvoorbeeld wel een baan en salaris dat overeenkomt met hun niveau? Ik ken werklozen die al jaren leven van hun eigen spaargeld. We kunnen ook belanden in de volgende situatie: Wanneer een individu onvoldoende inkomen heeft of gedwongen wordt om te werken in een baan die schadelijk is voor zijn (psychische) welzijn, moet hij vroeg of laat een beroep doen op de sociale voorzieningen. En wanneer er keuzemogelijkheden zijn, kiest men uiteraard voor zijn eigen gezondheid en welzijn. Dit is een van de redenen waarom veel mensen ervoor kiezen om niet te werken, een uitkering te ontvangen, of een ZZP’er te worden. Een ander bewijs van het disfunctioneren van de Nederlandse arbeidsmarkt is dat veel werkgevers afhankelijk zijn van arbeidsmigranten om hun bedrijf draaiende te houden. Naast de kennismigranten, vind ik het persoonlijk niet normaal dat Engels mijn voertaal is geworden in het dagelijks leven, zoals in horecazaken of winkels. De situatie op de huidige arbeidsmarkt leidt uiteindelijk voortdurend tot een beroep op Nederlandse (sociale) voorzieningen, wat kosten met zich meebrengt en geen opbrengst genereert voor de overheidsfinanciën. Werkgevers hebben een cruciale rol bij het creëren van prettige werkomgeving en -omstandigheden, terwijl opleidingsinstanties eveneens verantwoordelijk zijn voor het faciliteren in een goede match op de arbeidsmarkt, en voor de werkgevers. Het Nederlandse onderwijs moet voorop weten te lopen in het voldoen aan de behoeften van de (toekomstige) Nederlandse arbeidsmarkt. Met andere woorden, hervormingen die ten goede komen aan de samenleving kunnen nooit succesvol worden doorgevoerd door alleen maar te focussen op één beleid of stelsel.
Deze vicieuze cirkel van geld uitgeven en bezuinigen zonder de onderliggende problemen in de samenleving aan te pakken moet doorbroken worden. Wij moeten oog hebben voor de randvoorwaardelijke problemen en deze daadwerkelijk weten aan te pakken. Wanneer burgers de mogelijkheid hebben om zelfstandig aan hun financiën te werken en voor zichzelf te zorgen, zijn geld rovende voorzieningen minder nodig. Als Nederland niet te veel hoeft te uitgeven aan zaken waar geen geld wordt gegenereerd, hoeven belastingen niet te worden verhoogd, kan de economie een minder snelle groei doormaken en zijn bezuinigingsmaatregelen minder vaak nodig. Dit kan indirect weer leiden tot een kwalitatief beter leven en gezondere individuen in de samenleving op de lange termijn, waarbij overmatige geldinvestering van de overheid overbodig wordt.
Het probleem in de jeugdzorg is mede ontstaan doordat sommige maatschappelijke problemen lange tijd werden genegeerd. De ernst ervan neemt in de loop der tijd toe. Het was te voorzien dat dit vraagstuk in een impasse zou belanden. Wanneer de vraag naar jeugdzorg het aanbod overstijgt, moet de vraag worden gereguleerd. Natuurlijk denkt niemand hieraan, gezien Nederland gewend is geld te gebruiken om achteraf problemen op te lossen. Helaas kunnen ontstane psychosociale problemen niet worden opgelost door geld uit te geven. We zijn nu in een fase beland waarin de vraag steeds groter wordt, terwijl de problemen nooit effectief zijn benaderd. We moeten eerlijk toegeven dat zelfs zonder bezuinigingen de jeugdzorg niet beter zou presteren. Dit komt doordat de kern van de problemen nog steeds niet is aangepakt, en deze heeft niets met geld te maken. De (rijks)overheid gaat ervan uit dat door extra geld toe te kennen, het probleem binnen de jeugdzorg vanzelf wordt opgelost. Of denken de organisaties binnen de jeugdzorg dat de samenwerking verbeterd kan worden door simpelweg het woord 'samenwerking' te roepen? Zijn al die instanties wel in staat om zelfstandig de heersende problemen op te lossen? Behalve te klagen over de administratielasten. Het is toch een intern probleem wanneer medewerkers het belang van administratie niet kunnen inzien? Volgens mij is het normaal dat verantwoording moet worden afgelegd over de uitgaven. De overheid legt deze verplichting niet zomaar op; het zijn belastinggelden van burgers die worden uitgegeven. Wat de instanties echter kunnen doen, is ervoor zorgen dat deze verplichting werkbaar is voor hun medewerkers. Wellicht hebben ze niet de juiste medewerkers in dienst om de nodige mogelijk te maken. In ieder geval lijken al die extra gelden niet hebben kunnen leiden tot verbetering van de situatie van de jeugd in Nederland. De 'investering' van het Rijk is vruchteloos geweest. Zoals altijd komt de overheid opnieuw in de fase waarin ze moet bezuinigen. Natuurlijk trekken alle betrokken partijen weer aan de bel. Het doorvoeren van bezuinigingen is ongetwijfeld uitdagend gezien de omstandigheden. Maar er is één oorzaak: de problemen zijn niet opgelost toen de verantwoordelijke instanties het geld ter beschikking hadden. Wiens verantwoordelijkheid is dat? De oorzaak van niet geslaagde hervormingen hoeft niet uitsluitend te liggen aan de beslissingen van Den Haag. Moeten we blijven voortborduren op een mislukte beslissing, experiment of geldinvestering zonder enig zicht op verbetering?
De onschuldige slachtoffers in dit verhaal is de jeugd. Opnieuw zijn zij het "lijdende" voorwerp doordat volwassenen niet in staat zijn hun verantwoordelijkheid te nemen, als gevolg van een gebrek aan kennis, vaardigheden en alle middelen (met geld dat waarschijnlijk onverantwoord is besteed) die nodig zijn om hun leven aangenamer te maken. Deze jeugd zal later zelf ook slachtoffers maken van anderen, omdat dit is wat zij zelf hebben gezien en meegemaakt. Dit wordt door hen als normaal beschouwd, gewoon omdat ze niet beter weten.
Een nog groter probleem is dat Nederland niet goed om kan gaan met schaarste en er absoluut niet op voorbereid is. In tijden van schaarste komen de ongelijkheden tussen mensen duidelijk naar voren; en lijkt het vanzelfsprekend om andere mensen daarvoor op te offeren: indien er nog personeelsleden werkzaam zijn, kunnen enkelen van hen worden ontslagen. Als er sprake is van personeelstekort, dragen de burgers of consumenten maar de 'lasten'. Dit fenomeen zien we constant terug op institutioneel niveau. Echter, welke partijen zouden een positieve invloed moeten hebben op het probleem van schaarste, nog voordat deze zich voordoet? En wie ondervindt de grootste negatieve gevolgen wanneer schaarste optreedt?
Langzamerhand raken we allemaal verstrikt in een neerwaartse spiraal waaruit ons land nooit meer lijkt te ontsnappen. Voor nu en altijd.
Reactie plaatsen
Reacties