Willen mensen die verantwoordelijkheid kunnen nemen opstaan? (deel 1)

De laatste weken ben ik intensief bezig geweest met mijn studie. Omdat ik graag de zekerheid heb dat ik de toetsen ga halen, heb ik om tips en hulp gevraagd op school. Na wat redelijke communicatie in het begin, krijg ik ineens te horen dat ik niet ‘deug’ als student.

Ik ben in eerste instantie geschrokken van wat ik lees. Daarna denk ik van: dit is in lijn met wat ik altijd al gezien en ervaren heb hier. In Nederland heeft men iets met het nemen van verantwoordelijkheid. Als een persoon die uit de cultuur komt waar het dragen van gezamenlijke verantwoordelijkheid de boventoon voert, heb ik nooit de uitspraken begrepen zoals ‘het is niet mijn verantwoordelijkheid, maar de jouwe’; of ‘mensen horen zelfredzaam te zijn.’. Mensen die zo denken hebben het echte leven waarschijnlijk niet gekend. Of moeten ze altijd op een eilandje hebben gewoond. Helaas, hoe graag wij het ook niet zouden willen, moeten we van de anderen afhankelijk zijn in sommige periodes in het leven. Het kan op het financiële vlak zijn, maar ook op zorg, intellectuele en of emotionele vlak. Als kind hebben we op alle vier vlakken hulp of begeleiding nodig, bijvoorbeeld  van de ouders, de leraren en de vrienden of buren. In de loop der levensjaren, of als een bejaarde persoon later, kunnen we opnieuw op alle vier vlakken afhankelijk zijn; hoogstwaarschijnlijk van de instanties waar mensen in werken. In mijn geval ben ik nu even afhankelijk van de kwaliteit en het begrip van het personeel van een onderwijsinstituut, gezien ik na lange tijd opnieuw begonnen ben met studeren.

Laten wij eerst over het verantwoordelijkheidsgevoel hebben. In Nederland vinden wij dat iedereen verantwoordelijk is voor zijn of haar eigen leven of zaken. Wij leggen heel makkelijk de bal terug bij de anderen zonder te kijken of de andere inderdaad de enige is die de verantwoordelijkheid hoort te dragen. Als een persoon de verantwoordelijkheid niet heeft genomen naar iemands oordeel, kan daar allerlei aanleidingen voor zijn. Er hoeft geen sprake te zijn van onwil. Willen en kunnen zijn twee verschillende dingen. Ik zie dat veel mensen het ‘niet kunnen’ liever niet zien en niet begrijpen. Het niet zien van ‘niet kunnen’, werkt ook consequent door bij de persoon in kwestie zelf die oordeelt. Zij zien niet dat ze zelf eveneens niet in staat zijn de verantwoordelijkheid te nemen. Hieronder (in deel 2) ga ik daar verder op in. Door die denkwijze maken wij actief of passief misbruik van de afhankelijke positie van de kwetsbaren.  

Bovendien, ik zie dat veel mensen twee persoonlijke eigenschappen door elkaar gebruiken, namelijk het nemen van initiatief oftewel de verantwoordelijkheid, en het hebben van verantwoordelijkheidsgevoel. De eerste is op actie gericht en de tweede speelt zich af in de innerlijke wereld. De aanname hier is: mensen die de verantwoordelijkheid voelen zouden ook tot actie overgaan en het initiatief nemen.  Dit klopt alleen in de meest ideale situatie. Iemand die het initiatief neemt hoeft geen verantwoordelijkheidsgevoel te hebben. Die persoon kan acteren vanuit impulsiviteit of graag haantje de voorste willen zijn. Die persoon kan ook zichzelf overschatten of de gevolgen van het nemen van bepaalde verantwoordelijkheid niet overzien. Zo kunnen wij nog meer voorbeelden bedenken. Het gevolg daarvan kan zijn: goede bedoeling die tot het teleurstellen van mensen, en op den duur tot het schaden van vertrouwen leidt. Daarentegen kunnen mensen die zwaar verantwoordelijkheidsgevoel hebben, juist minder initiatieven tonen. Want ze willen eerst goed over nadenken wat het nemen van bepaalde verantwoordelijkheid betekent voor zichzelf, en voor de anderen. Ze reageren niet gelijk vanuit hun gevoel of behoefte. Ze schatten eerst in of zij de verantwoordelijkheid goed aan kunnen etc. etc. Als deze groep mensen besluit om wel het initiatief en de verantwoordelijkheid te nemen, dan is het succes vaak verzekerd.

Mensen met verantwoordelijkheidsgevoel hebben meestal een bepaald gevoel van onzekerheid over zichzelf. Ze stellen zich bescheiden op omdat ze bewust zijn van de oncontroleerbare factoren, met de wetenschap dat er altijd nog zaken zijn die ze nog moeten leren en kennen. Mensen die overtuigd zijn van wat ze doen of wat ze weten, hoeven niet diegene te zijn die daadwerkelijk de verantwoordelijkheid kunnen dragen. Want het kan ook zijn dat zij het pakket van de verantwoordelijkheid en de impact op de anderen niet overzien. Ze zien simpelweg niet wat ze missen, ook niet wanneer iets fout of goed is gegaan. In mijn ogen kunnen we nooit in absolute termen praten als er mensen bij betrokken zijn in het verhaal. Mensen blijven namelijk altijd de onvoorspelbare factor, hoe voorzienbaar die ook is.

Ik ben een persoon die de verantwoordelijkheid voelt en ook steeds meer initiatief durft te nemen in de loop der jaren. In de eerste helft van mijn leven heb ik geprobeerd heel veel te leren zodat ik de zekerheid heb wanneer ik de verantwoordelijkheid krijg, dat dat de anderen ten goede komt.  Het hebben van verantwoordelijkheidsgevoel en leerhouding heeft echter ook zijn keerzijde. Lang geleden had ik voor een hbo-opleiding gekozen en niet die van de universiteit omdat er op de HBO niet alleen over de theorieën worden gesproken. Daar moet je leren ‘praktiseren’. Ik was namelijk een persoon van theorieën en van het denken. Toen ter tijd was ook verplicht om stage te lopen op HBO en niet op de universiteit. De keuze van mij die gericht is op het leerproces was bewust geweest. In tegendeel tot de andere studenten, liep ik stage bij een klein marktonderzoeksbureau.  Bij grote bedrijven krijg je als stagiaire meestal een opdracht of een taak. Ik wilde het maximale halen uit mijn stage. En zoals ik het verwacht had, ik werd als een duizendpoot ingezet. Ik kreeg te maken met de hele linie activiteiten binnen dat bedrijfje: ik was telefoniste en koerier, maar had ook contact met de klanten, leveranciers, maakte offerte op en deed onderzoeken en analyses, naast dat ik ook moest bemoeien met de marketingcommunicatie. Met een voldaan gevoel kreeg ik achteraf van mijn baas te horen, dat ik een onvoldoende kreeg voor mijn stage. Hij stelde voor dat ik mijn stage met een half jaar ging verlengen. Ik moest in tranen uitbarsten en zei tegen mijn stage coördinator: ‘Dit klopt niet. Als hij zo ontevreden is over mij, waarom geeft hij nu aan het einde van de stage pas aan? En waarom zou hij mij nog half jaar langer in zijn bedrijf willen houden?’ Mijn baas wilde gewoon gebruik maken van mijn flexibiliteit en kunde tegen een stagevergoeding. Hij interpreteerde mijn bescheidenheid en leerhouding als een jonge vrouw die niet zeker was van haar zaak - een perfecte prooi dus. Ik kon aantonen wat ik allemaal gedaan heb. Gelukkig had de stage coördinator mij in bescherming genomen. Hij kende mij en wist dat de baas mij probeerde te misbruiken. Later in het werkende leven is soortgelijke situatie vaker voorgekomen.  

>>> Verder lezen 'Willen mensen die verantwoordelijkheid kunnen nemen opstaan? (deel 2)'